Is ‘glutenvrij’ bij endometriose een aanrader?
Endometriose is een aandoening waarbij weefsel dat lijkt op baarmoederslijmvlies ("endometrium"), buiten de baarmoeder zit zoals bijvoorbeeld op buikvlies, eierstokken, blaas, darmen of tussen endeldarm en vagina. Hoe endometriose ontstaat is nog steeds onbekend. In Nederland lijden ongeveer 10% van de vrouwen in vruchtbare leeftijd (15-49 jaar) aan deze aandoening. Vaak gaat dit gepaard met een pijnlijke eisprong en menstruatie, bloedverlies, chronische bekkenpijn, vermoeidheid, onvruchtbaarheid en pijn bij het vrijen. Deze klachten kunnen een sterke invloed hebben op het fysieke, mentale en sociale welzijn. Omdat vrouwen met endometriose, ondanks medische behandeling vaak niet klachtenvrij worden, zoeken zij ook naar aanvullende therapieën, waaronder ook specifieke dieetmaatregelen.
Gluten vrij leven en negatieve gezondheidseffecten
Specialisten van de academische universitaire medische centra van Maastricht en Amsterdam hebben beschikbare onderzoeken kritisch beoordeeld om het nut van een glutenvrij dieet bij endometriose in een evenwichtig perspectief te plaatsen (September 2023 Frontiers in Nutrition). Het is bekend dat symptomen die optreden bij endometriose sterk overlappen met klachten bij darmziekten zoals coeliakie1, colitis ulcerosa2, ziekte van Crohn3 en prikkelbaar darmsyndroom4 (1-4zie addendum voor toelichting). Sommige resultaten van deze onderzoeken wezen op symptoomvermindering door rood vlees en gluten te vermijden of de inname van antioxidanten, omega-3 vetzuren en voedingsvezels te verhogen. Er werd opgemerkt dat de verwachtingseffecten (zowel positief als negatief) van deze dieetmaatregelen een grote invloed hebben op de gerapporteerde symptomen en pijnvermindering. Dit wijst erop dat psychologische factoren ook een rol kunnen spelen. Sommige dieetmaatregelen, waarvan wordt gesuggereerd dat ze gunstig zijn voor het beheersen van symptomen bij endometriose, zoals vermindering van de vleesconsumptie en transvetzuren en een verhoogde inname van voedingsvezels, passen sowieso al in de algemene richtlijnen voor gezonde voeding van de WHO en de internationale voedselautoriteiten. Er is dan ook geen reden om dergelijke adviezen af te raden.
In het geval van ‘glutenvrij leven’ is deze situatie echter anders. Het staat buiten kijf dat de darmgezondheid en kwaliteit van leven, na introductie van een strikt glutenvrij dieet drastisch verbeteren bij patiënten met coeliakie. Er zijn echter steeds meer aanwijzingen dat personen die niet aan coeliakie lijden, maar om andere redenen besluiten een glutenvrij dieet te volgen, mogelijk te maken krijgen met negatieve gezondheidseffecten en verminderde kwaliteit van leven. Dit komt door de hoge kosten van glutenvrije producten, een zeer beperkte beschikbaarheid/assortiment, een verminderde voedingskwaliteit (meer vet en suiker, minder voedingsvezel, mineralen en vitaminen) en vaak ook sociaal isolement.
Er is geen bewijs ter ondersteuning van de veronderstelling dat gluten een rol spelen bij de ontwikkeling van endometriose. Bovendien is er ook nog geen bewijs dat het hebben van een darmziekte ook leidt tot een verhoogd risico op het ontwikkelen van endometriose. Het aanbevelen van een glutenvrij dieet aan een vrouw met endometriose is daarom alleen correct als deze vrouw ook aan coeliakie lijdt. Het risico daarop is eenvoudig aantoonbaar d.m.v. een bloedtest.
In de buikspreker van december 2023 zal Jane Wijbers onze Food & Lifestyle schrijfster hier aandacht aan besteden.
Addendum
1 coeliakie: een auto-immuun ziekte die optreedt bij personen met een specifieke erfelijke aanleg t.g.v. de aanwezigheid van gluten in de voeding. Men spreekt daarbij ook wel van gluten intolerantie. Dit komt voor bij minder dan 1% van de Nederlanders. Er ontstaan daarbij ontsteking- en immuunreacties waardoor de darmwand beschadigd wordt. Dit leidt tot buikklachten, verminderde voedingstoffen absorptie en klachten van moeheid en prikkelbaarheid. Omdat deze symptomen overeenkomen met die bij andere ziekten is het herkennen lastig. Men neemt daarom aan dat het werkelijke aantal patiënten hoger zal zijn. De enige remedie is een leven lang glutenvrij eten, waardoor de darm zich meestal geheel herstelt.
2 colitis ulcerosa: een chronische ontsteking van de dikke darm (colon), waarbij zweren (ulcers) gevormd worden. Komt voor bij ca 45.000 mensen in Nederland. Oorzaken zijn nog niet geheel duidelijk. Erfelijkheid, voeding, darmbacteriën, stress en roken lijken van invloed te zijn. Dit is ook het geval bij de ziekte van Crohn.
3 ziekte van Crohn: een chronische ontstekingsziekte van de darm t.g.v. een sterke reactie van het auto-immuun afweersysteem. De ziekte kent perioden van relatieve rust (remissie) en perioden van verhoogde activiteit. De ziekte komt, net als colitis ulcerosa voor bij ca 45.000 mensen in Nederland. Oorzaken zijn nog niet geheel duidelijk.
4 prikkelbaar darmsyndroom: een verstoring van de functie van het maag-darmkanaal, met name van de dikke darm. Overgevoeligheid van het darmzenuwstelsel lijkt een belangrijke rol te spelen. Naar schatting komt dit voorbij ca 10% van de Nederlanders. Het wordt gekenmerkt door te veel of soms te weinig maag-darm bewegingen waardoor diarree of constipatie kunnen optreden. Tevens is er sprake van overgevoeligheid voor gassen die bij fermentatie in de darm worden gevormd waardoor er vaker een “hinderlijk opgeblazen gevoel” wordt waargenomen. Deze buiklachten treden vaak ook s’ nachts op met slecht slapen, moeheid en prikkelbaarheid als gevolg.
Publicatie:
Brouns F, Van Haaps A, Keszthelyi D, Venema K, Bongers M, Maas J and Mijatovic V (2023)
Diet associations in endometriosis: a critical narrative assessment with special reference to gluten.
September 2023 Front. Nutr. 10:1166929.
Open access: doi: 10.3389/fnut.2023.1166929
