Oorzaak van endometriose

Al meer dan honderd jaar wordt er gezocht naar de oorzaak van endometriose. Er zijn in de loop der tijd een aantal mogelijke theorieën ontwikkeld die het ontstaan van  endometriose  proberen te verklaren. Geen van deze theorieën geeft hier een definitief antwoord op. 

 Implantatietheorie of transplantatietheorie 

In 1965 toonde Polishuk aan dat in het retrograad in de buikholte belande menstruatiebloed levende baarmoederslijmvliescellen kunnen zitten. Deze moeten zich ook nog kunnen hechten aan het buikvlies, darmwand of eierstokken, en zich kunnen ontwikkelen tot endometriosehaarden. De retrograde menstruatietheorie van Sampson wordt samen met de factoren hechting, ingroei en ontwikkeling tot endometriose-haarden ook wel de implantatietheorie of transplantatietheorie genoemd. 
Deze transplantatietheorie past ook bij endometriosehaarden die in het litteken van een keizersnede in de buikwand kunnen ontstaan. Bij een keizersnede wordt de baarmoeder via de buikwand geopend om het kind eruit te halen. Cellen van het baarmoederslijmvlies die in het wondgebied belanden kunnen zich daar verder ontwikkelen. Het is ook voorstelbaar dat cellen van het baarmoederslijmvlies zich via de bloedbaan of lymfebanen kunnen verspreiden, bv naar longen of hersenen. In de navel komt ook wel endometriose voor, maar hoe het daar terechtkomt is niet duidelijk. 

Retrograde menstruatie 

 

In 1921 gaf  Sampson  het ziektebeeld van meerdere oppervlakkige, kleine met (oud) bloed gevulde laesies van het buikvlies, op eierstokken en darmoppervlak een naam: endometriose. 
In 1927 lanceerde hij de retrograde menstruatie theorie ofwel refluxtheorie als oorzaak van endometriose. Tijdens de menstruatie loopt het meeste menstruatiebloed via de vagina naar buiten, maar er kan ook wat bloed uit de baarmoeder via de eileiders de buikholte in stromen; dit heet dan retrograde menstruatie. Vrijwel alle vrouwen hebben zo nu en dan een retrograde menstruatie, dit zou daarom wel fysiologisch kunnen worden genoemd (Halme, 1984), maar de meeste krijgen geen endometriose. Er moeten dus ook andere factoren een rol spelen in het ontstaan van endometriose.

Inductietheorie 

Volgens Levander (1955) behoeven cellen van het baarmoederslijmvlies niet te hechten aan het buikvlies bij de retrograde menstruatie, maar is prikkeling van het buikvlies al voldoende om daarin endometriose te laten ontstaan. Dit is de inductietheorie. De verandering van het buikvlies heet coeloommetaplasie, in 1898 door Iwanoff beschreven. 

Auto-immuniteit 

In 1981 opperde  Dmowski  dat immunologische stoornissen een factor kunnen zijn in het ontstaan endometriose: het afweersysteem herkent bij endometriose blijkbaar niet dat lichaamseigen cellen op de verkeerde plaats zitten en moeten worden opgeruimd. Het afweersysteem ruimt ze dan niet op, maar kapselt ze in, zodat ze kunnen blijven leven en zich verder kunnen ontwikkelen. Dat de immunologie een rol speelt bij het ontstaan van endometriose mag ook worden verondersteld op basis van het epidemiologisch gegeven dat (auto-)immuunziektes vaker bij endometriose-patiënten voorkomen. 

Erfelijkheid 

Vrouwen met een eerstegraads familielid met endometriose hebben een grotere kans dat zij ook endometriose krijgen. Erfelijke factoren, bepaalde genen dus, spelen ongetwijfeld een rol, maar het is nog niet duidelijk hoe precies. Hier wordt in meerdere landen uitgebreid onderzoek naar gedaan. 

Aangeboren 

In 2010 beschreef  Signorile Müllerianosis  als oorzaak van endometriose. Als er in de embryonale periode in een vrouwelijke foetus na het ontstaan van de baarmoeder uit de fusie van twee zogenaamde Müllerse buizen cellen overblijven die niet worden opgeruimd (Müllerianosis) dan zouden die vanaf de puberteit, wanneer hormonen een belangrijke rol gaan spelen, kunnen worden geactiveerd en voor endometriose zorgen. Dit heet de in-situ ontwikkelingstheorie. Deze Müllerse resten zouden ook de oorzaak kunnen zijn van endometriose bij de man; in een mannelijke foetus moeten die buizen in hun geheel worden opgeruimd, maar als dat niet gebeurt en mannen worden met vrouwelijke hormonen behandeld kan er endometriose ontstaan. 

Overige factoren 

Alhoewel het wetenschappelijk bewijs niet erg sterk is, zou ook de blootstelling aan schadelijke stoffen - dioxines en PCB’s1 - invloed kunnen hebben op het ontstaan van endometriose. 

Omdat endometrioseweefsel sterk lijkt op baarmoederslijmvlies en op dezelfde hormonen reageert, wordt het weefsel vaak “endometrium-like tissue” genoemd. Over het ontstaan de ontwikkeling en het verloop van endometriose zijn in de loop der jaren  vele artikelen  (rond de 600!) geschreven. De een onderbouwt de ene theorie de ander het tegenovergestelde. Raakvlakken hebben ze allemaal, maar nog niemand heeft DE oorzaak gevonden. Als er al verschillende oorzaken van endometriose zijn, dan heeft dat geen invloed op het klinische beeld of ten aanzien van de behandeling. Dat de oorzaak van endometriose niet goed bekend is, mag artsen er niet van weerhouden om de laatst bekende en meest gebruikte behandelingen in te zetten. Ook al zullen deze grotendeels symptoom bestrijdend zijn. 

1) Polychloorbifenylen zijn schadelijke stoffen. Ze komen voor in bepaalde soorten olie en plastic, bouwmaterialen en bestrijdingsmiddelen met chloor. 

Wat is endometriose? Overzicht