Uitleg operatie
Om de informatie over een endometriose operatie goed te begrijpen hanteren we een aantal begrippen. Deze willen we hier graag nader uitleggen.
OperatietechniekenEndometriose zit meestal onderin in de buikholte. Deze endometriose kan alleen worden benaderd via een buikoperatie: een laparoscopie en soms nog een laparotomie. Minder vaak komt endometriose op andere plaatsen voor. Is dat wel het geval, dan kan het worden verwijderd door een plaatselijke operatie.
InstrumentenEndometriosehaarden kunnen worden verwijderd (eruit gesneden, excisie) met instrumentarium dat het bloedverlies zoveel mogelijk beperkt. Gebruikt worden: schaartjes waarop monopolaire of bipolaire stroom staat (diathermie) om de wondranden meteen dicht te schroeien (cauterisatie), met ultracision (ultrageluid), laser of plasma. Het verkregen weefsel wordt daarna door de patholoog-anatoom onderzocht voor het stellen van de diagnose. Met behulp van laser, diathermie of plasma kan weefsel ook worden geëvaporeerd (verdampt) resp. verbrand (ablatie, cauterisatie); dat weefsel kan dan uiteraard niet meer worden onderzocht.
Het resultaat van een operatie lijkt niet afhankelijk te zijn van de gebruikte apparatuur, maar van de ervaring van de operateur en zijn ervaring met de instrumenten. Waarbij opgemerkt dat het bij diep gelegen endometriosehaarden beter is deze volledig weg te snijden, i.p.v. alleen maar te verdampen. Kleine endometriose spots daarentegen zijn beter te verdampen.
LaparoscopieEen laparoscopie, ook wel kijkbuis operatie, is een ingreep waarbij de arts met een camera, de laparoscoop, in de buikholte kijkt. De laparoscopie kan gebruikt worden om een diagnose te stellen: de diagnostische laparoscopie. Of om via een aantal kleine sneetjes in de buikwand de endometriose te opereren, de operatieve of therapeutische laparoscopie. Hiervoor worden twee tot vier kleine sneetjes in de buik gemaakt. Door de opening bij de navel wordt de laparoscoop, de camera in de buik ingebracht; via de andere sneetjes wordt hulp-apparatuur ingebracht (zoals een schaartje, een laser of plasmajet, een klemmetje e.d.) Door de minimale beschadiging van de buikwand (minimaal invasieve chirurgie) is de herstelperiode korter dan bij een laparotomie. De arts kan verklevingen, cysten, endometriosehaarden en zelfs een hele baarmoeder verwijderen.
Een laparoscopie kan alleen onder narcose worden uitgevoerd omdat volledige ontspanning van de buik een vereiste is. Tijdens de ingreep ligt de vrouw “in Trendelenburg”: met het hoofd als laagste punt. Dit is nodig om goed zicht in de onderbuik te hebben waar zich de endometriose bevindt.
De hersteltijd hangt af van de duur die je onder narcose geweest bent en welke procedures er uitgevoerd zijn. Sommige vrouwen zijn in staat om na vijf tot tien dagen weer te werken, maar anderen hebben hier langer voor nodig. Bij complexere ingrepen kan dit oplopen tot zeker 6 weken hersteltijd. De arts of het verplegend personeel zal je hierover verder informeren.
Soms is een laparoscopie niet mogelijk vanwege technische redenen of vanwege het optreden van een complicatie en wordt tijdens de ingreep besloten om toch een open buikoperatie uit te voeren (laparotomie).
LaparotomieEen laparotomie is een grote buikoperatie waarbij de arts endometriose en (relevante) verklevingen verwijdert. Tijdens een laparotomie voert de arts dezelfde procedures uit als bij een laparoscopie, met als verschil dat de buik open is waardoor de arts meer ruimte heeft. Bij een laparotomie wordt een horizontale (bikinisnede) of verticale snede in de wand van de onderbuik gemaakt. Door de gemaakte opening wordt dan geopereerd (open buik chirurgie). De herstelperiode bij deze vorm van chirurgie is langer. Men moet al gauw rekenen op minimaal vijf dagen ziekenhuisopname en daarna nog 3 tot 6 weken algeheel herstel.
Deze operatiemethode wordt steeds minder vaak toegepast. Doordat de kennis en de technieken voor de laparoscopie steeds verbeteren.
Transvaginale hydrolaparoscopieEen transvaginale hydrolaparoscopie of THLis een kijkoperatie. Via deze kleine ingreep kan de arts met een kijkinstrument in jouw buikholte naar de eileiders en de eierstokken kijken. In de endoscoop (kijkbuis) zit een klein cameraatje, zodat de arts op een televisiescherm de buikholte van binnen kan zien. Als je dat wilt, kun je zelf ook meekijken. Jouw partner mag ook aanwezig zijn tijdens het onderzoek. Het onderzoek gebeurt onder plaatselijke verdoving. In principe kun je daarna direct weer naar huis. Tijdens een fertiliteitsonderzoek wordt dit vaak uitgevoerd om de doorgankelijkheid van eileiders te testen en te bekijken of er anatomische afwijkingen zijn in het kleine bekken.
Andere lokale operatieSoms komt endometriose voor in de navel, in het litteken van een keizersnede (sectio caesarea) of in de baarmoederhals of op andere zeldzame plaatsen. Door een operatie daar ter plaatse kan endometriose worden verwijderd. Endometriose hoog achter in de vagina is meestal onderdeel van diep infiltrerende endometriose onderin de buik; het kan via een buikoperatie worden verwijderd of lokaal behandeld worden waarbij dan waarschijnlijk endometriose achterblijft. De zeldzame endometriose op het middenrif of in de long vereist uiteraard samenwerking met een thoraxchirurg.
De diagnostische laparoscopieBij klachten die kunnen duiden op endometriose kan een diagnostische laparoscopie worden uitgevoerd om te zien of er sprake is van endometriose of van andere afwijkingen, en om de ernst van de endometriose vast te stellen.
Als de patiënt onder narcose is gebracht wordt in het algemeen eerst een inwendig onderzoek (vaginaal en rectovaginaal toucher) uitgevoerd om een indruk te krijgen over de anatomie in het kleine bekken en of die mogelijk verstoord is door diep infiltrerende endometriosehaarden (DIE). DIE is bij laparoscopie vaak niet zichtbaar. Ook kan dan een vaginale echoscopie worden uitgevoerd om eventuele afwijkingen zichtbaar te maken. Op deze wijze wordt al een driedimensionaal beeld van het kleine bekken verkregen voordat in de buik is gekeken. Veelal zijn deze onderzoeken onder narcose beter uit te voeren dan met alle pijnlijkheid op de polikliniek!
Bij de laparoscopie worden alle organen en het buikvlies (peritoneum) in de (onder)buik systematisch bekeken. Ook de bovenbuik wordt geïnspecteerd om te zien of daar, op het diafragma (middenrif) ook endometriose zit. Als gevolg van verklevingen en vergroeiingen is het vaak niet mogelijk alles te zien. Samen met de gegevens van de inwendige onderzoekingen en echoscopie wordt een redelijk beeld van de ernst en anatomische verstoringen verkregen waarmee verder beleid kan worden bepaald.
Lichte vormen van endometriose kunnen meteen worden behandeld (“see and treat”) door excisie of cauterisatie. In het kader van kinderwens kan de doorgankelijkheid van de eileiders (tubae) worden getest (tubatesten, chromopertubatie).
Bij adolescenten zijn bij inwendig onderzoek meestal geen afwijkingen voelbaar en vallen de afwijkingen in de buik ogenschijnlijk mee. Dit is echter een ernstige onderschatting: als zich in een beperkt aantal jaren na de menarche al afwijkingen hebben gevormd is verdere verergering te verwachten met alle gevolgen van dien. Adolescenten met mogelijk endometriose zouden in een centrum onderzocht en behandeld moeten worden.
De therapeutische laparoscopieDe laatste jaren worden de meeste endometriose operaties per laparoscoop uitgevoerd. Bij technische problemen of complicaties moet soms nog tot een laparotomie worden overgegaan. Ook de moeilijkere operaties waarbij de baarmoeder met eventueel één of beide eierstokken worden verwijderd (uterusextirpatie, hysterectomie) worden tegenwoordig laparoscopisch uitgevoerd.
Het doel van een operatieve, oftewel therapeutische, laparoscopie is endometriosehaarden en de gevolgen van de chronische ontsteking, die endometriose veroorzaakt, te verwijderen. Eventueel aanwezige endometriosecystes (endometriomen) worden uit de eierstokken (ovaria) verwijderd.
Of de pijn na de operatie is verdwenen is niet altijd goed voorspelbaar. Blijvende pijn is mogelijk het gevolg van nog achtergebleven endometriose. Endometriose kan moeilijk herkenbaar of te verwijderen zijn waardoor klachten blijven bestaan. Verwijderen van DIE is niet eenvoudig en kent risico’s, en kan alleen maar in een endometriose centrum gebeuren, door een ervaren endometriose-team.
De kans op het spontaan ontstaan van een zwangerschap kan na de ingreep toenemen, maar dat hangt waarschijnlijk ervan af of alle endometriose werd verwijderd en de chronische ontsteking daarmee is verdwenen is. Tijdens een therapeutische laparoscopie kan in het kader van kinderwens de doorgankelijkheid van de eileiders (tubae) worden getest.
De laparoscopische endometriose schoonmaak operatieIn een endometriose-centrum worden na uitgebreid onderzoek (bijv MRI) en uitvoerig multidisciplinair overleg laparoscopische radicale endometriosesaneringen uitgevoerd door gynaecologen in samenwerking met een abdominaal chirurg en/of uroloog. Bij deze radicale ingrepen is het de bedoeling alle DIE laparoscopisch te verwijderen zo nodig inclusief organen of delen daarvan. Vaak is het recto sigmoïd (endeldarm en laatste deel dikke darm) aangedaan en wordt een deel hiervan verwijderd. Ook de blindedarm, een stukje van de dunne darm, een stukje van de blaas en/of urineleiders kunnen laparoscopisch worden verwijderd. De anatomie wordt zoveel mogelijk hersteld. Het is in principe niet nodig om de baarmoeder te verwijderen. Ook bij kinderwens is een radicale ingreep mogelijk en kan deze kans verhogend zijn omdat de chronische ontsteking na de operatie is verdwenen. Als aan de darm moet worden geopereerd is de kans op een tijdelijk stoma aanwezig.
(Laparoscopische) hysterectomieBij zeer ernstige verklevingen in het kleine bekken, of bij adenomyose, wordt er in uiterste gevallen in overleg besloten om een hysterectomie uit te voeren. Hysterectomie betekent het verwijderen van de baarmoeder of de baarmoeder met de eierstokken. Of dit nodig is, overleg je samen met je gynaecoloog. Een hysterectomie heeft voor- en nadelen. Deze overwegingen zijn echter voor iedere vrouw en iedere situatie anders. Voordat je overgaat tot het laten doen van een hysterectomie, moet je je opties en mogelijkheden goed bespreken.
De gynaecoloog zal uitleggen op welke 2 verschillende manieren dit mogelijk is:
- Bij een hysterectomie verwijdert de arts de baarmoeder en eventueel cervix (baarmoederhals). Tevens worden dan natuurlijk ook alle endometriose-haarden en verklevingen verwijderd. Na deze behandeling zul je niet langer menstrueren, wel zal er een eisprong plaats blijven vinden tot het tijdstip van de natuurlijke menopauze.
- Een hysterectomie waarbij de arts de baarmoeder, cervix, beide eierstokken en eileiders verwijdert. Dit heet een totaal extirpatie. Hierna zul je niet meer menstrueren en geen eisprong meer hebben. Je komt dus direct in een vervroegde overgang (menopauze) terecht. Dit wordt een ‘chirurgische menopauze’ genoemd.
Voor een hysterectomie verblijf je vijf tot zeven dagen in het ziekenhuis. Dit hangt af van de wijze waarop de operatie is uitgevoerd. De herstelperiode is ongeveer 3 tot 7 weken. Samen met je arts overleg je of je de keuze maakt voor het wel of niet achterlaten van de eierstokken. Er zijn hier namelijk voor- en nadelen bij. Deze overwegingen zijn echter voor iedere vrouw en iedere situatie anders.
In de afgelopen jaren heeft de totale laparoscopische hysterectomie (TLH) de abdominale uterusextirpatie grotendeels vervangen, alleen als bijv. de baarmoeder sterk vergroot is moet tot een laparotomie worden besloten. Bij een TLH wordt de baarmoeder met baarmoederhals verwijderd. de vagina wordt bovenin dichtgemaakt tot een vaginablindzak. Als er geen kinderwens meer bestaat en bloedingsproblemen en /of pijnlijke menstruaties een rol blijven spelen wordt vaak besloten tot een TLH.
Als de baarmoeder wordt verwijderd maar endometriose achterblijft, zijn na deze operatie de bloedingen weliswaar verdwenen, maar zorgen de hormonen die de eierstokken produceren voor blijvende stimulatie van de achtergebleven endometriose met alle blijvende pijnklachten van dien. Een hysterectomie als behandeling van endometriose zonder alle endometriose te verwijderen is zeker geen goede aanpak. Je moet op zijn minst weten waar je aan toe bent en dus weten of er endometriose is achtergebleven. Wij adviseren je dan ook alvorens deze beslissing te nemen dit plan in een second opinion met een specialist van een endometriose-centrum te bespreken. Bij ernstige DIE is een hysterectomie vaak technisch erg moeilijk en kan deze alleen in een endometriose-centrum uitgevoerd worden. Waarbij opgezet als een radicale endometriosesanering met hysterectomie.
Als door ernstige DIE het technisch te moeilijk is om ook de baarmoederhals te verwijderen en besloten wordt tot een supravaginale uterusamputatie (waarbij de baarmoederhals dus blijft zitten) blijft zeker endometriose achter met blijvende pijnklachten.
“Alles eruit” klinkt als een oplossing voor de pijn en bloedingsproblemen: de gehele baarmoeder met eierstokken verwijderen. Na deze radicale hysterectomie worden geen hormonen meer geproduceerd en kom je in de overgang. Onder 45 jarige leeftijd is oestrogenensubstitutie nodig, daarboven is dat afhankelijk van de klachten zoals opvliegers. Het is mogelijk dat door de substitutie met oestrogene hormonen achtergebleven endometriose wordt gestimuleerd met buikpijnklachten tot gevolg. Naast opvliegers en osteoporose kan het verwijderen van de baarmoeder meer nadelige gevolgen hebben. Het kan invloed hebben op je seksualiteit, je vaatstelsel of verzakkingsklachten .
Het advies voor een hysterectomie wegens endometriose (bij nog bestaande kinderwens) vereist een second opinion bij een (ander) centrum.
» Hysterectomie
Is een operatie altijd mogelijk?In enkele gevallen kan het voorkomen dat een behandelend arts het medisch gezien niet aandurft of medisch niet verantwoord acht een operatie uit te voeren. Mocht je het hiermee niet eens zijn, dan kan je als patiënt natuurlijk altijd om een second opinion in een (ander) endometriose centrum vragen. Voor- en nadelen en risico’s van een ingreep dienen ruim te worden besproken.