Mogelijkheden voor behandeling van endometriose

In het samenstellen van een behandelplan zijn er verschillende mogelijkheden. Deze mogelijkheden kunnen variëren van niets doen, medicatie, operatie of combinaties van voorgaande. Voor de behandeling van endometriose is er een Europese behandelrichtlijn opgesteld.

Als je de diagnose endometriose hebt gekregen is het niet alleen van belang dat je de voor jou passende medische behandeling weet te vinden. Het is ook van belang dat je leert met een chronische ziekte te leven. In steeds meer ziekenhuizen is er tegenwoordig een psycholoog bij het team betrokken. Maak daar gebruik van (let wel, je moet hiervoor wel een aanvullende verzekering hebben)! Je kunt natuurlijk ook bij ons terecht met je vragen en bij lotgenoten om van elkaars ervaringen te leren. In de verschillende regio’s zijn er ook psychosociaal therapeuten waar je terecht kan.

Afwachtende benaderingBij een afwachtende behandeling gebeurt er eigenlijk even niets. Wel spreek je met je gynaecoloog af wanneer je contact op kunt nemen. Het is heel belangrijk dat je tijdig aangeeft dat je klachten veranderen. Als de situatie verandert, kan alsnog voor een behandeling gekozen worden.

Symptomatische behandeling Er is geen medicijn dat de endometriose doet verdwijnen. Hormonale medicatie kan de ontwikkelde endometriose afremmen of tot stilstand brengen. De arts schrijft (pijnstillende)medicijnen voor als symptoombestrijding, niet als echte behandeling. 

Indien je niet continu pijn hebt, zijn er diverse pijnstillers en/of ontstekingsremmende medicijnen. Deze worden alleen op het moment van pijn gebruikt. Veel vrouwen hebben baat bij prostaglandineremmers zoals Ibuprofen, Diclofenac en Naproxen (NSAID's). Deze pijnstillers remmen de eigen productie van prostaglandine, zodat de menstruatie minder pijnlijk verloopt. Prostaglandineremmers werken het beste als je ze inneemt voordat de pijn begint. 
Bij chronische pijnklachten is het van groot belang goed onderzoek te laten doen naar de oorzaak hiervan. Mogelijk wijzen die op diep invasieve endometriose (DIE). DIE is alleen operatief te behandelen. Pas als zeker is vastgesteld dat er verder geen beschadigingen optreden, kan er uitsluitend met pijnstilling gewerkt worden. Samenwerking tussen gynaecoloog en pijnteam is daarbij van groot belang 
Om niet alleen de pijn te bestrijden, krijg je vaak een hormonale behandeling. Hierbij word je cyclus onderdrukt.

Hormonale behandeling Bij een hormonale behandeling ga je medicijnen gebruiken die de aanmaak van hormonen voor de eisprong, de opbouw van het baarmoederslijmvlies en de menstruatie beïnvloeden. Deze hormonale medicijnen kunnen bijwerkingen hebben, maar de ernst hiervan verschilt per medicijn en per vrouw. Ieder medicijn werkt op een andere manier. Wat bij jou past is helaas niet te voorspellen. Samen met je behandelaar bespreek je de mogelijkheden. Hormonale medicijnen hebben ongeveer drie tot zes maanden nodig voordat je lijf erop ingesteld is. Pas dan weet je of ze wel of niet werken voor jou. 

Operatieve behandeling Het is de bedoeling dat de arts tijdens een operatieve ingreep alle endometrioseweefsel, cysten en verklevingen verwijdert. Dat is niet altijd even goed mogelijk. Bij twijfel of dat lukt, en als de darm, blaas of urineleiders zijn aangedaan, zal worden verwezen naar een centrum(*). De schade die endometriose heeft aangericht moet zo goed mogelijk worden hersteld.
Endometriose-operaties worden ‘laparoscopisch’ uitgevoerd. Dit betekent dat er via kleine gaatjes in de buik een camera en instrumenten worden ingebracht; hiermee kijkt de operateur dan in de buik en kan die met behulp van de instrumenten de endometriose verwijderen. Soms wordt bij moeilijk te opereren endometriose ook nog wel eens een laparotomie gedaan. Dat betekent dat de buik opengemaakt wordt via een snee in de bikinilijn, waardoor er meer ruimte is om te opereren.  

Klik hier voor meer uitleg over operaties. 

Als je een of meer (chocolade)cysten hebt, zijn er 2 mogelijkheden. Het chirurgisch verwijderen hiervan of hormonaal behandelen. Hormonale behandeling heeft weinig effect op de meeste endometriosecysten, soms worden ze iets kleiner, verdwijnen zullen ze echter niet. Pijnklachten verminderen in meer of mindere mate. Indicaties om een cyste chirurgisch te verwijderen kunnen zijn: 

  1. Pijnklachten (die onvoldoende reageren op hormonale therapie); 
  2. Subfertiliteit (verminderd vruchtbaar); 

Bij het verwijderen van een cyste is het van belang dat niet alleen de cyste-inhoud wordt verwijderd, maar ook de cystewand. Als deze achterblijft, bestaat er een reële kans dat de cyste zich opnieuw vult. 

* zie zorgwijzer voor endometriose centra, alhoewel wel de term centrum in deze niet officieel is, zijn er zeker een flink aantal ziekenhuizen die een specialistenteam hebben voor endometriose

Is opereren altijd mogelijk? In enkele gevallen kan het voorkomen dat een operatie volgens je arts niet mogelijk is. Dit kan om dat hij/zij het medisch niet verantwoord acht deze operatie uit te voeren. Of omdat de operatie technisch niet mogelijk is.  Wat de reden ook is, je arts zal je hierover natuurlijk informeren. Mocht je het hiermee niet eens zijn, dan kan je natuurlijk altijd om een second opinion in een endometriosecentrum vragen. 

Diep invasieve endometriose en eventuele darmchirurgieAls er endometriosehaarden meer dan 5 mm zijn ingegroeid in het onderliggende weefsel spreken we van 'diep invasieve endometriose'. Bij een operatie wegens DIE, op de blaas, op de darmen en/of urineleiders of dichtbij deze organen, zal altijd een uroloog en of darmchirurg betrokken worden.  In de voorbereiding op de operatie worden zij betrokken bij het opstellen van het operatieplan. Zij maken standaard deel uit van het endometriose-team. 

Uterusextirpatie of hysterectomie Uterusextirpatie of hysterectomie betekent het verwijderen van de baarmoeder, meestal met baarmoederhals (cervix).
Bij zeer ernstige endometriose met vrijwel onbehandelbare pijn- en/of bloedingsklachten , of bij adenomyose, kan in het uiterste geval in overleg worden besloten om samen met het verwijderen van de endometriose ook de baarmoeder te verwijderen. Bij nog bestaande kinderwens is dit uiteraard niet gewenst en moet de beslissing daaromtrent in een ervaren endometriosecentrum in goed overleg met jou worden genomen. Na de operatie komen er geen menstruaties meer, wel blijven je hormonen normaal functioneren (als je je eierstokken hebt behouden) tot je in de overgang komt rond je 50-jarige leeftijd. 

Oestrogenen substitutietherapie  
Worden de eierstokken ook verwijderd tijdens de operatie dan kom je meteen in de overgang en maak je zelf vrijwel geen oestrogenen meer. Het voordeel hiervan is dat eventueel achtergebleven endometriosehaarden niet meer gestimuleerd worden. Hierdoor is de kans op nieuwe klachten klein. 

Het is meestal wel noodzakelijk om oestrogenen substitutie (HRT = hormone replacement therapy) te gaan gebruiken om overgangsklachten, versnelde veroudering, libidoverlies en botontkalking te voorkomen.  Artsen adviseren soms om hier drie tot zes maanden mee te wachten omdat de kans op hernieuwde klachten dan kleiner zou zijn. 

Voor een hysterectomie verblijf je enkele dagen in het ziekenhuis. Dit hangt af van de wijze waarop de operatie is uitgevoerd. De herstelperiode is ongeveer 3 tot 7 weken. 

Gecombineerde behandeling Een gecombineerde behandeling houdt in dat je voorafgaand aan de operatie gedurende enkele maanden  een hormonale behandeling ondergaat. Na de operatie vindt er dan vaak ook nog een nabehandeling met hormonen plaats. De anatomische toestand van eierstokken en eileiders na de operatie bepaalt of je een redelijke spontane kans op een zwangerschap hebt. Wil je voorlopig niet zwanger worden na de operatie dan is het niet onverstandig de hormonale behandeling te continueren om geen nieuwe endometriose laten ontstaan of achtergebleven endometriose weer te laten groeien.  

Behandeling Overzicht